مهدی ابراهیم پور

بنا به اعلام معاون فرهنگي اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامي استان، سيزدهمين نمايشگاه بين‌المللي کتاب تبريز از نهم تا سيزدهم مهرماه برگزار خواهد شد.

وقتي عدد سيزده در ابتداي عنوان نمايشگاه کتاب تبريز مي نشيند، يعني اين نمايشگاه مداوم ترين برنامه ي فرهنگي استان طي دو دهه است. در شهري که هيچ برنامه ي فرهنگي آن قدر دوام ندارد که تعداد دفعات برگزاري اش به دو رقم برسد، برگزاري مداوم اين نمايشگاه با حجم عظيم کاري و تدارکاتي که لازم دارد، جاي خوشوقتي و خرسندي است. اين که علي رغم تفاوت منش و ديدگاه فرهنگي و ادبي دولت هاي مختلفي که در طول سيزده بار برگزاري نمايشگاه کتاب تبريز روی کار آمده اند، همچنان اين نمايشگاه برگزار مي شود نشان از مهم و اثرگذار بودن اين رخداد فرهنگي است.

اکنون که براي سيزدهمين بار اين نمايشگاه قرار است در تبريز برگزار شود، مروري بر آن چه از چنين نمايشگاهي انتظار مي رود و آن چه بايد باشد و فاصله اي که این باید با آن چه الان هست، دارد، خالي از لطف نخواهد بود.

بنابه روايات تاريخي نزديک به 200 سال قبل نخستين چاپخانه در شهر تبريز با حمايت «عباس ميرزا»، وليعهد و نائب السلطنه ي روشنفکر قاجار و به همت «زين العابدين تبريزي» برپا گرديد. اگر از شعار نخ نماي شهر اولين ها بگذريم، از حضور دويست ساله ي کتاب در اين شهر نمي توان به سادگي گذشت. همچنين تاسيس نخستين کتابخانه ي ملي ايران در تبريز به همت روشنفکر پيشرو، «محمدعلي تربيت» و جمعي از ياران همفکرش مزيد بر علت است تا بر اهميت کتاب در ميان قشر آگاه تبريز وقوف يابيم. بازار «شيشه گرخانه» زماني نه چندان دور و در دهه هاي 40 و 50 يکي از مراکز مهم و عمده ي چاپ و نشر کتاب در ايران محسوب مي شد. در آن دوران تبريز شهري براي معرفي چهره ها و نويسندگان جوان به فرهنگ و ادبيات ايران تبديل شده بود.

با تمام اين پيشينه گويي ها همه مي دانيم که ديگر اثري از آن همه در ميان نيست و حال و روز کتاب در تبريز رو به وخامت است و هر سال نيز از کيفيت برگزاري نمايشگاه کتاب تبريز کاسته مي شود. به همين دليل توجه به برخي مسايل لازم مي آيد.

هر چند اداره کل ارشاد استان در برگزاري نمايشگاه کتاب تنها نقش اجرايي دارد و سياستگذار و برگزار کننده ي اصلي اين نمايشگاه، موسسه نمايشگاه هاي فرهنگي ايران و وزارت ارشاد هستند ولي در حد مديريت اجرايي نيز تمهيداتي را مي توان به کار بست تا رونق بيش تری به اين نمايشگاه مهم داده شود. البته بنابه همان سياستگذاري مرکزمحورانه، اکثر نمايشگاه هاي استاني کتاب در سراسر کشور با همان مشکلاتي دست به گريبانند که نمايشگاه کتاب تبريز. تا وقتي که تمرکززدايي از فعاليت هاي مختلف دولتي خصوصاً در بخش فرهنگ صورت نگيرد، همچنان شاهد اين مشکلات خواهيم بود.

يکي از مهم ترين مسايلي که در چند سال اخير موجب افت کيفيت نمايشگاه کتاب تبريز شده است، عدم حضور ناشران برتر و مهم کشوري است. با نبود علاقه در ناشران مطرح و حرفه اي کشور براي حضور در نمايشگاه کتاب تبريز، متاسفانه جاي آن ها را ناشراني مي گيرند که از سطح کيفي مناسبي برخوردار نيستند. از طرف ديگر چون براي برگزارکنندگان نمايشگاه آمار مهم است و نمي توانند از تعداد ناشران حاضر در نمايشگاه بکاهند و برعکس هر سال تلاش دارند بر تعداد ناشران حاضر بيافزايند، هيچ گونه تدبيري براي عدم حضور ناشران با سطح کیفی پايين انديشيده نمي شود. اين مشکل خصوصاً در بخش کتاب هاي مذهبي مشهودتر است. تا حدي که در نمايشگاه کتاب برخي غرفه ها به عرضه ي انواع حرزها و دعاها در قاب هاي مختلف به عنوان گردن آویز مي کنند.

يکي از راهکارهاي ارتقاي سطح کيفي نمايشگاه کتاب تبريز شناسايي ناشران برتر کشور در زمينه هاي مختلف فرهنگي، ادبي و هنري، علمي و دانشگاهي و ارايه تسهيلات براي حضورشان در نمايشگاه تبريز است. مي توان به اين ناشران، غرفه هاي رايگان، اسکان رايگان، هزينه ي جابه جايي و اياب و ذهاب، برخورداري بيش تر از بن کتاب و امکان تبليغاتي بيش تر در سطح تبريز و محوطه ي نمايشگاه را داد تا آن ها نيز براي حضور در اين نمايشگاه راغب تر گردند.

همچنين مي توان با رتبه بندي بن کتاب، به آثار فاخر و ناشران برتر درصد بيش تري از تخفيف بن کتاب تخصيص داد و براي ناشران تجاري، کمک آموزشي و با کيفيت پايين درصد کم تري از تخفيف بن کتاب قايل شد.

ساماندهي اعطاي بن کتاب به درخواست کنندگان نيز از مهم ترين بحث هاي ارتقاي سطح کيفي نمايشگاه است. چون اين نمايشگاه هر ساله برگزار مي شود مي توان با تهيه بانک اطلاعاتي از قشر فرهيخته، دانشگاهي و فرهنگي استان که معمولاً خريداران آثار برتر و فاخر هستند و تخصيص بن کتاب بيش تر به آن ها به شکل غيرمستقيم بازار هدف ناشران برتر را تقويت نمود.

يکي از مهم ترين راهکارها براي افزايش کيفيت تمامي نمايشگاه هاي کتاب خصوصاً نمايشگاه کتاب تبريز، اجراي برنامه هاي جنبي فرهنگي و هنري است. برگزاري اين برنامه ها روح تازه اي به نمايشگاه مي دهد و باعث مي شود اين نمايشگاه صرفاً تبديل به بازار بزرگي براي عرضه ي کتاب نشود. داشتن مکاني مجزا براي اين برنامه هاي جنبي به شکلي که متفاوت از فضاي نمايشگاه باشد و محيط نمايشگاهي را تداعي نکند يکي از شاخصه هاي برگزاري مناسبنمایشگاه کتاب است. برگزاري نشست هاي نقد و رونمايي کتاب، مباحث جدي در حوزه کتاب، دعوت از نويسندگان و شخصيت هاي فرهنگي برجسته ي کشور و استان جهت سخنراني، برگزاري مسابقات کتابخواني، نمايش ها و کنسرت هاي موسيقي و حتي اکران فيلم کوتاه از برنامه هاي موثر جنبي جهت ارتقاي سطح کيفي نمايشگاه کتاب استان مي تواند باشد.

توجه به بخش بين الملل نمايشگاه کتاب تبريز نيز يکي از مواردي است که در اين نمايشگاه مغفول مانده است. آذربايجان شرقي به دليل همسايگي با کشورهاي مختلفي چون جمهوري آذربايجان، ترکيه، ارمنستان، عراق و حتي روسيه مي تواند با استفاده از پتانسيل نمايشگاه کتاب تبريز، مراودات فرهنگي و ادبي خوبي با اين کشورها برقرار نمايد. همچنين با ترغيب ناشران اين کشورها براي حضور در نمايشگاه کتاب تبريز مي توان به ارتقاي سطح کيفي اين بخش از نمايشگاه کمک نمود.

مي توان با برنامه ريزي صحيح و اجتناب از بخشنامه زدگي در برگزاري نمايشگاه کتاب تبريز، اين نمايشگاه را همچنان اتفاق فرهنگي درخوري براي استان و کشور نمود.

منبع: ماهنامه تدبیرفردا، شماره 69

منبع: همنوا